Speciale viering: Rituelen

Hève, hève, hève, loate vur nog uns hève, ter iere van Sint Briej"

Zo klinkt het lied dat de ongetrouwde mannen van Noorbeek zingen op het moment dat zij met een in de ochtend in het bos bij Epen omgekapte grote denneboom terugkeren naar hun dorp Noorbeek. Voortgetrokken door prachtig versierde paarden hebben zij na het door mijnheer pastoor met gebed begeleide kappen de nieuwe den meegenomen naar hun dorp.

Daar is in de ochtend om 6 uur, onder het genot van diverse glaasjes jenever de vorig jaar geplante den neergehaald. De nieuwe boom zal in de avond door de getrouwde mannen worden omhooggetakeld ter ere van St Brigida. Die getrouwde mannen zullen dat op een ingenieuze wijze met draagconstructies doen zonder gebruik te maken van moderne technieken. Alles met de menselijke kracht. Aan het eind van de avond zal de boom rechtop staan en kan de boom er weer een jaar tegenaan. De mannen doen over het omhoogtakelen ongeveer drie uur. U begrijpt dat net als in de ochtend de kelen regelmatig gesmeerd zullen moeten worden. Anders lukt het echt niet.

St Brigida wordt geëerd omdat deze heilige er honderden jaren geleden voor heeft gezorgd dat de besmettelijke ziekte uiteindelijk niet het hele dorp heeft uitgeroeid. De verering van deze heilige en de betrokkenheid van mijnheer pastoor geeft de dag een speciaal religieus tintje. Het was dan ook dat na lang wikken en wegen de secretaris van de zgn. Jonkind mij en een aantal vrienden toestemming gaf om bij dit toch wel sacrale moment aanwezig te zijn. Ik was verrast van de sereniteit van het kapritueel dat op zeer vrome wijze wordt voorafgegaan door het gebed. Ik had bepaald niet het gevoel dat de aanwezige vrijgezellen mannen met een grote regelmaat de missen van mijnheer pastoor bezochten. Maar de onderlinge verbondenheid die op dat moment voelbaar was liet niemand, en ook mij dus niet, koud. We waren daar bij elkaar en iedereen voelde de betekenis van het ritueel. Het eeuwenlang jaarlijks neerhalen van een grote den in de ochtend naast de kerk gevolgd door de oprichting van een vers exemplaar in de avond geeft een gemeenschapsgevoel dat elke dag van de rest van het jaar zichtbaar is. Misschien bent u er wel eens langsgereden in het kleine dorp Noorbeek. U ziet de boom naast de kerk staan. Het geeft in die zin betekenis aan de geschiedenis van de kleine gemeenschap daar. Het is elk jaar weer hetzelfde gebeuren, maar dat is nu juist de kracht van dit ritueel.



Het is een ritueel van feest, maar ook van troost. Troost omdat St. Brigida er was toen de besmettelijke ziekte het dorp teisterde. Het zure is dat dit voorjaar mijnheer pastoor is bezweken onder de gevolgen van het corona virus. Hoe confronterend kan de werkelijkheid zich toch weer verhouden ten opzichte van het ritueel. Hij werd begraven met een tocht die aan het jaarlijke ritueel deed denken. De Volkskrant heeft er een uitgebreide reportage aan gewijd.

Ik ben gefascineerd door zulke gewoonten die in vele dorpen in Nederland voorkomen en in deze tijd van ontkerkelijking toch nog steeds razend populair zijn. Misschien wel juist vanwege die ontkerkelijking. De mens is op zoek naar de betekenis van het leven en probeert de zin te duiden door gemeenschappelijk gedeelde rituelen die onderling herkend worden en heel vaak leiden tot verbinding. Hoe ingewikkeld het dagelijkse leven ook is, hier zien we elkaar, werken we met elkaar en feesten we met elkaar. Niets zal hen daarvan weerhouden.

Eerder heb ik ook fotoreportages gemaakt van Mariaprocessies in Sevilla. Een vergelijkbare ervaring waar het sociale van het gezellig met elkaar een glas wijn of bier drinken in combinatie met de diep ervaren religiositeit indrukwekkend is. Met name op het moment dat de door vele mannen gedragen statie van Maria langskomt.  Ondanks mijn sobere protestantse achtergrond trof mij dit gebeuren. Met name ook omdat het de hele week doorging met duizenden deelnemers Ook toen had ik niet het gevoel dat het traditionele geloof in God de basis vormde voor de door mij geconstateerde devotie. Nee, veeleer de diep ervaren behoefte om door middel van vroomheid iets gemeenschappelijks te ervaren dat in onze gehaaste en geïndividualiseerde wereld nauwelijks meer aanwezig is.



Ik hoop dat u het mij niet kwalijk neemt dat ik deze lijn wil doortrekken naar een meer wereldse gebeurtenis als de Nieuwjaarsduik op het strand van Scheveningen. Ik realiseer me maar al te goed dat de massale duik mede in nauwe relatie staat tot de vorige oudejaarsnacht ontwikkelde kater van de daar aanwezige mensen. Maar toch: ook hier veel aspecten waarbij een relatie gevonden kan worden met religieuze gebruiken.

In het uur voor de duik wordt er gezongen. Niet uit het liedboek overigens, maar wel gezamenlijk op herkenbare deunen waarbij niemand zich schaamt om keihard mee te zingen. De burgemeester van Den Haag doet de overdenking waarbij de gemeenschappelijkheid en de verbinding van het daar aanwezige volk altijd weer benadrukt wordt. En als het moment nadert staat iedereen achter een touwtje te bibberen tot de klok 12 uur slaat. Arm en rijk, het onderscheid is nauwelijks meer te zien, want iedereen is in zijn zwempak met oranjemuts. Bij dit ritueel heeft iedereen het net zo koud.

Waarna een ieder als bij een massale doop het water ingaat. Het nieuwe jaar wordt ingeluid door een initiatierite pur sang. Natuurlijk weer snel rennen naar de plek waar de warme kleding opgehaald kan worden. Want het moet natuurlijk ook weer niet te gek worden. De sponsor Unox zorgt voor de warme soep en in de middag kunnen we naar opa en oma om een gelukkig nieuwjaar te wensen.



Overal zien we rituelen die mensen nodig hebben om verbinding te realiseren en vorm te geven aan wat we gemeenschappelijk denken en voelen. We vinden het fijn als bepaalde gebeurtenissen een gemeenschappelijke herkenning laten voelen. Op dat moment horen we bij elkaar en ontstijgen we even de dagelijkse ritmes. De traditionele kerk lukt het steeds minder om als vormgever van dergelijke gebeurtenissen op te treden. Maar dat wil niet zeggen dat de individualisering van de moderne mens de wens tot verbinding heeft overwonnen. In tegendeel. Er is een enorme behoefte om gezamenlijk iets te beleven. Een behoefte die ons wegslaat van verslavingen aan onze telefoon en ipad. Een behoefte om met elkaar iets gemeenschappelijks te ervaren en te beleven en dat daarom ook zin geeft aan ons bestaan. Wellicht schuilt de kracht van het moderne ritueel wel in deze banaliteit en eenvoud. Een banaliteit die ook identiteit kan geven. De eenvoud en de schijnbare zinloosheid van het ritueel helpen ons in de zoektocht naar de vraag waar het in essentie om gaat. Met elkaar iets heel simpel doen. Elk jaar opnieuw. Elk jaar hetzelfde. De wereld om ons heen is al complex genoeg.

Of het nu het 3 oktoberfeest in Leiden of de gay pride in Amsterdam gaat. We vieren iets en laten elkaar iets zien. Als fotograaf ben ik nieuwsgierig naar wat er precies gebeurt en wat de betekenis is van deze nieuwe en oude rituelen. Ik probeer in mijn beelden de kijker ook mee te nemen in mijn persoonlijke beleving van de gebeurtenis. Niet het exacte beeld dat je ziet, maar een vertaling, een interpretatie. Ik blijf ook soms wat op afstand omdat ik me zelf moeilijk kan overgeven aan deze vaak massaal beleefde rituelen. De protestant in mij is nog niet verdwenen. Ik doe het liever wat kleiner en rustiger. Maar toch observeer ik en probeer ik het vast te leggen in beelden die voor mij de essentie raken. Want ik ervaar wel dat het belangrijk is wat er gebeurt.

Het liefst laat ik het zien in zwart wit, omdat kleur soms zo afleidt van waar het werkelijk om gaat in het beeld. Ik probeer vooral de mensen in beeld te brengen die samen vorm geven aan het nieuwe ritueel. Misschien herkent u wel iets van de emoties die deze mensen hebben. Wellicht wordt u jaloers en wilt u ook meedoen. Want zijn we allemaal niet op zoek naar verbinding met elkaar door herkenbare rituelen. Religieus en werelds. Rituelen die geen uitleg en woorden nodig hebben. Maar door hun symboliek iedereen de mogelijkheid geven om daar op haar of zijn manier van te genieten. Het liefst op een zo simpel mogelijke wijze.

Hève, hève, hève, loate vur nog uns hève, ter iere van Sint Briej"

De ongetrouwde mannen in Noorbeek die volgend jaar, vanwege hun voorgenomen huwelijk, niet meer mee mogen doen worden gejonast. Ze worden door de gemeenschap het leven in gegooid. Over een jaar mogen ze niet meer mee doen met het kappen in de vroege ochtend, maar zullen ze als getrouwde mannen de boom gezamenlijk optakelen in de avond. Kan het symbolischer? Ook hier de initiatie naar een nieuwe levensfase die duidelijk aangeeft dat het allemaal (hoewel het ritueel steeds hetzelfde is) een overgang is naar een nieuwe periode. Elk jaar weer. Elk jaar hetzelfde, maar met de zekerheid dat we dit wel allemaal met elkaar delen.

En ze zien aan het einde van de dag al weer uit naar het komende jaar. Want zonder deze zinloze oprichting van de boom zal de traditie vergaan en verliezen ze hun houvast.

Foto Hans van Egdom